Bijna tachtig procent van de medewerkers in de wijkverpleging komt bij ouderen thuis die ondersteuning nodig hebben met eten en drinken, maar de juiste hulp nu niet krijgen. Dat blijkt uit een rondgang van het televisieprogramma De Monitor (KRO-NCRV) onder 700 wijkzorgmedewerkers. In samenwerking met het Nederlands Wijkverpleegkundigen Genootschap en de beroepsverenigingen V&VN en Voor de Wijk werd een vragenlijst uitgezet over voeding en zorg aan huis.

Het gaat om kwetsbare ouderen met thuiszorg, die problemen hebben met eten en drinken. Omdat ze minder trek hebben of omdat ze het vergeten, vanwege bijvoorbeeld dementie. De oplossing lijkt simpel; de zorgverlener die de boterhammen smeert, het eten opwarmt, en er even bij kan blijven tot het bord leeg is. Maar zo simpel is het niet. Deze handelingen zijn voor zorgmedewerkers een hoofdpijndossier geworden. Volgens wijkverpleegkundige Marjolein Zilverentant van beroepsvereniging V&VN hebben we het in Nederland heel ingewikkeld gemaakt. ‘Zorgen dat iemand voeding krijgt hebben we verdeeld over verschillende potjes. In principe vergoedt de zorgverzekeraar alles wat aan het lijf gebeurt. Zoals een lepel naar de mond brengen als iemand twee verlamde armen heeft. En de gemeente is verantwoordelijk voor alles in huis, zoals de magnetron bedienen en het eten op tafel zetten. Maar alles daartussen is een grijs gebied.’ 

Ondervoeding
De hulp bij de maaltijd valt binnen drie wetten: de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo), de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet Langdurige Zorg (Wlz). In theorie sluiten de wetten op elkaar aan. Maar in de praktijk blijkt het een doolhof van instanties die naar elkaar wijzen. Volgens 70 procent van de zorgmedewerkers verslechtert hierdoor de gezondheidssituatie van hun cliënt en werkt het zelfs ondervoeding in de hand.

Maar liefst één op de drie kwetsbare ouderen met thuiszorg is dan ook ondervoed. Het is evident dat we dit percentage naar beneden moeten krijgen. Maar volgens Zilverentant is dat nu een moeilijke opgave. ‘Ondervoeding is een verpleegkundige diagnose en kun je indiceren binnen de zorgverzekeringswet. Maar de zorg die we inzetten om de ondervoeding te voorkomen, krijgen we moeilijk gefinancierd.’

Sjoemelen
Bijna 40 procent van de ondervraagde wijkverpleegkundigen sjoemelt met de indicaties om de hulp bij eten en drinken tóch geregeld te krijgen. Vaak doen ze dit door het klaarzetten van de maaltijd te koppelen aan een ander zorgmoment, zoals de toiletgang of hulp bij het douchen. En dat terwijl deze HBO-verpleegkundigen sinds 2015 zelf de indicatiebevoegdheid hebben. En daarmee op papier ook zelf beslissen wanneer iets binnen de zorgverzekeringswet valt en wanneer niet.

Nieuwe richtlijn
Vera Bergkamp, Tweede Kamerlid voor D66, wil dat de minister de betrokken partijen zo snel mogelijk bij elkaar aan tafel brengt om tot een oplossing te komen. ‘We hebben het hier over voeding en vocht, een basisvoorwaarde voor een gezond leven. Onze ouderen mogen niet tussen wal en schip vallen door onze bureaucratie.’ Het Kamerlid wil dat de wijkverpleegkundige óók in de praktijk doorzettingsmacht krijgt. En dus niet alleen op papier. Volgens Jaap Sijmons, een autoriteit op het gebied van gezondheidsrecht, kan het helpen als de minister aan het Zorginstituut vraagt om een nieuwe richtlijn af te geven.

Reactie minister
Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) laat weten dat mensen de zorg moeten krijgen die nodig is en waar ze recht op hebben. Zeker als het om zoiets fundamenteels als de maaltijd gaat. ‘En als dat in de praktijk problemen geeft, mag dat nooit en te nimmer ten koste gaan van mensen die op deze zorg zijn aangewezen.’ Hij stelt dat zorgverzekeraars en gemeenten met elkaar adequate afspraken moeten maken waardoor de juiste ondersteuning geboden kan worden. ‘VWS wil daarom met hen in gesprek om duidelijke afspraken te maken over de samenwerking en wie wanneer waarvoor verantwoordelijk is als het gaat om maaltijdondersteuning.‘

Legenda:

De percentages zijn berekend op basis van 701 reacties. 139 respondenten hebben geen of herleidbare gemeente aangegeven. Op de kaart staan de 562 respondenten (80%) die een gemeente hebben opgegeven. In het geval dat meerdere gemeentes werden opgegeven, is de eerstgenoemde als locatie gebruikt.
 

De Monitor: bureaucratie in zorg leidt tot ondervoeding ouderen, 25 september om 21.25 uur bij NPO 2.

Kijkers/luisteraars kunnen met vragen/opmerkingen terecht bij het Klant Contact Centrum:
E: info@kro-ncrv.nl
T: 035-6726880